Có bài này của bác Xuân Ba viết trên Tiền Phong. Nhiều thông tin mới về Vua Mèo.
Chống chếnh trước cửa nhà Vương
TP- Trước cửa nhà Vương, dưới hàng sa mộc cổ thụ cao vút trầm mặc, người ta đang hối hả khơi một cái hố to tướng để... xây nhà nghỉ.
Nhà Vương là biệt thự đá nổi tiếng của Vua Mèo Vương Chí Sình ở Sà Phìn, Đồng Văn, Hà Giang. Công trình được liên kết độc đáo bằng đá xanh với gỗ thông đá, đất nung do các hiệp thợ người Hồi tận Vân Nam Trung Quốc xây đầu thế kỷ XX được nhà nước ta xếp hạng là Di tích kiến trúc lịch sử từ năm 1993. Năm 2004, nhà nước lại phải bỏ ra hơn 7 tỷ đồng để trùng tu sửa sang lại... Ấy vậy mà...
Mười năm trước tôi có dịp theo chân ông Vương Quỳnh Sơn, cháu gọi vua Mèo Vương Chí Sình bằng chú ruột leo cao nguyên Đồng Văn. Trước khi đặt chân đến những địa danh mà hồi tấm bé đến thời trai trẻ, Vương lão đồng chí từng lưu lại không ít những kỷ niệm cay đắng lẫn ngọt ngào như Phó Bảng, Phó Cáo, Đồng Văn, Mèo Vạc, Lũng Táo...
Vương lão đã dẫn tôi về dinh thự ở Sà Phìn. Cũng cần kể sơ qua về Vương lão đồng chí một tẹo.
Từ những năm xửa xưa, với chính sách chia để trị, các nhà cai trị Phú Lãng Sa (Pháp - TP) đã làm cái việc trị nhậm sai khiến từ xa những vùng biên viễn bằng một hệ thống hành chính khá độc đáo. Mạn Tây Bắc thông qua vua Thái Đèo Văn Long. Phía Tây Việt Bắc mạn Hà Giang đạo Bảo Lạc đáng kể có Vương Chính Đức và sau này là Vương Chí Sình. Vùng phía đông Bắc Lào Cai có Hoàng A Tưởng vv...
Những chức bang tá, tri châu cộng một chút quyền hành của chính phủ bảo hộ ban cho ấy khiến không ít những ông tri châu bang tá ngộ nhận cảm thấy mình hùng cứ làm vua một vùng. Như một dạng bất thành văn, người ta gọi mãi thành ra đâm quen với những cái tên Vua. Vua Mèo, Vua Thái...
Nhưng ngài Bang tá xứ Hà Giang thuộc đạo Bảo Lạc Vương Chính Đức lại sớm ý thức được thân phận tay sai lẫn quyền hành hờ mà chính phủ bảo hộ tưởng như hào phóng ban cho ấy nên bên ngoài vờ vâng phục nhưng bên trong vẫn ngấm ngầm tìm cách chống lại.
Vương Chính Đức giàu sụ do buôn bán hàng hóa đặc biệt là thuốc phiện. Sà Phìn chính là nơi trung chuyển thứ cơm đen từ tam giác vàng Miến Điện với vùng Vân Nam Trung Hoa sang Đông Dương. Cụ Vương lại ngấm ngầm sắm sửa vũ khí và có cả quân đội bí mật là những trưởng họ người Mông trung thành trong vùng.
Khi Nhật đảo chính Pháp, đội quân bí mật của Vương Chính Đức và Vương Chí Sình đã góp phần với quân du kích của Mặt trận Việt Minh tiêu diệt đánh đuổi quân Pháp tại khu vực Hà Giang.
Cách mạng Tháng Tám thành công, Chính phủ Hồ Chí Minh đã có sự liên lạc cũng như mối thâm giao với người con thứ 2 của ông vua Mèo là Vương Chí Sình. Đích thân Cụ Hồ đã mời cụ Vương Chí Sình tham gia khóa Quốc hội đầu tiên và kết nghĩa anh em.
Cụ Hồ đã đổi Vương Chí Sình thành Vương Chí Thành. Ngày ông phái viên Chính phủ phi ngựa về Sà Phìn, Đồng Văn trao tặng cụ Vương Chí Sình thanh đại đao (sau này quen gọi là bảo kiếm) mà trên nắp kiếm, Bác Hồ thân viết 8 chữ, mỗi bên 4 chữ cho thợ khắc: "Tận trung báo quốc/ Bất thụ nô lệ" là một sự kiện tốt lành không riêng nhà Vương ở Sà Phìn mà còn là ngày hội vui chung đối với người Mông ở cao nguyên đá Đồng Văn, Mèo Vạc.
Cụ Vương tiếp tục tái cử ĐBQH khóa II (1960-1964). Những năm cuối năm mươi, phỉ nổi loạn ở cao nguyên Đồng Văn, gia đình nhà Vương đã góp phần đáng kể vào việc bình ổn ở khu vực phức tạp này.
Sau đó cụ Vương được Bác Hồ mời về Hà Nội ở. Cụ mất năm 1962 thọ 76 tuổi. Những đời sau thì không biết thế nào, nhưng 7 đời nhà Vương đều lấy các tên Chính, Chí, Quỳnh, Duy, Văn, Lập làm tên đệm.
Năm 1946, cùng với mối thâm giao với nhà Vương, Bác Hồ đã trực tiếp giới thiệu chàng trai Mông Vương Quỳnh Sơn, cháu ruột Vương Chí Sình vào học Trường Lục quân Trần Quốc Tuấn.
Sau này ông Sơn đảm nhiệm nhiều công tác khác nhau ở Việt Bắc lẫn Hà Nội. Khi về hưu ông vẫn được Chính phủ giao làm cố vấn mảng miền núi dân tộc.
...Lần ấy, tôi như lây cái thở dài sườn sượt của ông Vương cháu khi ông dẫn tôi đi coi một vòng khu dinh thự của dòng họ nổi tiếng một thời. Dinh thự Sà Phìn của nhà Vương được xây cất ròng rã 8 năm trời trên diện tích 1.120m2 do nhiều hiệp thợ nổi tiếng tuyển lựa tận Vân Nam sang làm.
Trước đó nhiều thầy địa lý nổi tiếng trong vùng đã chọn thế đất, nơi đặt dinh thự của vua Mèo. Cuối cùng khu vực thung lũng Sà Phìn hình con rùa, những là tả thanh long hữu bạch hổ, tiền trạch Chu tước v.v... đã được ấn định.
Tám năm xây cất, cũng là thời gian những bàn tay thợ tài hoa khoe khéo khoe hay những đường nét kiến trúc cổ kết hợp nhuần nhuyễn hài hòa với kiến trúc châu Âu.
Khu dinh thự đá được kết cấu theo 3 lớp cao dần vào trong gồm tiền dinh trung và hạ dinh. Hai góc trong cùng xây 2 lô cốt bằng đá xanh. Toàn bộ khu dinh thự dài 46 mét, ngang 22 mét, cao 10 mét gồm 4 ngang, 6 nhà dọc tất cả đều xây 2 tầng gồm 64 buồng.
Tường được xây bằng đất sét đặc trưng kiến trúc người Mông mát hè, đông ấm. Mái lợp đá. Ngói ống hình chữ Thọ chạy ngang dọc các hàng hiên. Nhưng oái oăm, đã ngót trăm năm qua đi, kiểu dáng nhà Vương ngó bắt mắt đấy nhưng thời điểm ấy gần như tất thảy đã xuống cấp nghiêm trọng. Tường khúc đổ khúc lở lói, mái đá vỡ tứ tung. Chỗ dột chỗ trống hoác... Cột kèo xiêu vẹo.
Hơn chục căn phòng trông còn tàm tạm đã dành cho nơi làm việc của UBND xã Sà Phìn và mấy gia đình thuộc dòng họ Vương.
May mắn thay, chỉ sau mấy năm kể từ đận theo Vương lão đồng chí thăm lại dinh thự cũ, năm 2004, Nhà nước đã chi ra 7,5 tỷ đồng chỉ đạo Bộ Văn hóa cử cơ quan có trách nhiệm tu tạo lại dinh thự nhà Vương ở Sà Phìn.
May nữa là những kíp thợ của ngành văn hóa nước nhà, suốt giữa năm 2004 đến giữa năm 2005 đã vâng lời Vương lão đồng chí, trong quá trình tu tạo phục dựng đã giữ nguyên hiện trạng dinh thự.
Việc tu tạo phục dựng hoàn tất. Quả là một phúc lớn cho Vương lão đồng chí và nhà Vương nói chung cũng như cao nguyên đá Đồng Văn, Hà Giang xa ngái từ nay có một điểm du lịch tham quan độc đáo hấp dẫn đối với du khách.
Chả thế mà thời điểm Vương lão đồng chí nhận lời mời của 18 dòng họ Mông đang định cư sinh sống ở Hoa Kỳ mời sang thăm(*), Vương lão đồng chí đã xiết bao ngạc nhiên khi thấy cái đĩa CD quay dinh thự nhà Vương cũ lẫn khi đã tu tạo phục dựng được bày bán nhan nhản khắp nước Mỹ, nơi có người Mông sinh sống với giá 15-20USD/ đĩa.
Có lẽ khách du lịch người Mông từ Mỹ về quảng bá hộ cho ngành du lịch nước ta đấy, Vương lão đồng chí cười vui...
...Bây giờ đang đứng trước cửa nhà Vương đây, chợt nghĩ cái cười của ông Vương cháu liệu có được tươi tắn như bữa gặp mới đây không nhỉ?
May mắn trước lối vào dinh thự vẫn còn nguyên hàng sa mộc cổ thụ cao vút trầm mặc những tán lá kim xanh mướt quanh năm nhưng dưới gốc của thứ lão thụ ấy, người ta đang hối hả khơi một cái hố to tướng. Hỏi để làm chi thì được trả lời là để xây nhà nghỉ.
Nhà nghỉ của ai? Là nhà dành cho khách đến tham quan có nhu cầu nghỉ lại! Kinh phí cùng thiện ý ấy, tất nhiên là hay rồi nhưng tôi cứ thấy chờn chợn thế nào!
Chưa rõ nhà nghỉ xây to cao bao nhiêu quy mô ra sao nhưng có một thứ mái ngói hoặc mái bằng chằn chặn án ngữ mặt tiền dinh thự nhà Vương là điều cần hết sức phải suy tính.
Có lẽ án ngữ mặt tiền Dinh thự nên giữ nguyên hai ngôi mộ xây cất theo lối cổ (mộ của cụ bà thân sinh cụ Vương Chính Đức và mộ của cụ Vương Chí Sình) và hàng sa mộc (có thể là pơmu?) cổ thụ là thông thoáng và hợp lẽ? Sẽ như thế nào nếu đặt song song hoặc án ngữ mặt tiền Dinh thự kiến trúc theo lối cổ một cái nhà nghỉ bê tông lợp ngói máy hoặc sáng loè sáng rợn nhôm kính?
Lại nữa, tôi không rõ trong cái đĩa CD quay Dinh thự nhà họ Vương được bày bán bên nước Mỹ xa ngái kia có ghi lại những đường nét xiêu vẹo cứng ngắc của những gian nhà dùng làm chợ cách không xa cái hố mà người ta đang khơi lên kia không?
Có cái chợ là quý là cần nhưng để cung cách xây cất cắt nát không gian mặt tiền Dinh thự lại là một chuyện khác! Lại nữa, cái thế Chu tước của Dinh thự gì gì đấy liệu có bị chuế bị hãm không khi từ thềm Dinh thự nhà Vương chiếu cái nhìn ra phía đằng trước tức thì gặp phải khu nhà hai, ba tầng đổ bê tông của UB xã Sà Phìn lẫn trạm xá xã.
(c)
