Hà Giang du ký

Nhà họ Vương

Lối rẽ xuống xã Sà Phìn, nơi ngôi nhà cổ của vua Mèo ở đó khá gần với lối rẽ lên đỉnh Lũng Cú, lúc chúng tôi rẽ vào nhà Vương chắc cũng khoảng 5:30 chiều, ra tiếp chúng tôi một cô gái trông khá xinh, chúng tôi vào mua vé tham quan và nhờ cô ấy giới thiệu, lúc này cô ấy đang nấu nướng ở nhà sau nên bảo chúng tôi chờ một chút, chúng tôi cứ tưởng cô ấy không giúp nên cứ ngồi chờ, một lúc sau cô ấy ra mở cửa cho chúng tôi vào. Quả thực chúng tôi cũng hơi lạ vì từ lúc lên Hà Giang tới giờ toàn thấy người dân tộc là chủ yếu, vào đây bỗng gặp một cô gái cũng khá bắt mắt, ăn mặc kiểu người kinh, thế là 2 cái máy tán bắt đầu hoạt động, “Anh không ngờ trên này lại có người xinh thế nhỉ, màu áo sao hợp với da thế, em có phải người kinh không, em là hoa hậu khu Đồng Văn à…???” hàng loạt câu hỏi tán tỉnh được 2 gã Đông Gioăng đặt ra không ngớt, đi đến bậc cửa chúng tôi xin được chụp ảnh với cô ấy, cô ấy nhận lời

Cây Sa Mộc, trồng thành hàng trước cửa nhà Vương, thẳng tắp, rất ít là, là giống lá thông. Cây này được trồng xung quanh nhà Vương, khi đứng từ trên núi nhìn xuống, chúng che khuất hoàn toàn nhà Vương, có lẽ người trồng cũng có chủ ý vậy.

Gọi là “nhà Vương” bởi nó như một “pháo đài” của bang tá Vương Chính Đức, vừa là nơi ở vừa là nơi làm việc của gia tộc họ Vương. Nó độc đáo ở chỗ khu nhà này được xây dựng trên mảnh đất có địa thế “đắc địa” tuyệt hảo. Giữa thung lũng của “cao nguyên đá” Đồng Văn nổi lên một khu đất hình mai rùa, được ví như là “thần Kim Quy. Phía trước ngôi nhà là hai quả núi hình mâm xôi, hai mâm xôi ấy tượng trưng cho cuộc sống đầy đủ, ấm no. Sau nhà là một dãy núi sừng sững như bức tường thành vòng cung ôm lấy dinh thự. Vương Chính Đức, sinh năm 1865 tại xã Sà Phìn, vốn là người có uy tín nhất trong vùng nên đầu thế kỷ XX được Pháp phong là “Bang tá” (Vua Mèo) cai quản cả vùng Đồng Văn rộng lớn. Năm 1920, Vương Chính Đức cho xây dựng tòa nhà như hiện nay.

Vương Chính Đức đã cho thuê thầy địa lý và nhà thiết kế Tàu sang để xây dựng ngôi nhà này, nhà được xây dựng trên vị trí quả đồi có hình mai rùa, nhìn về hướng nam. Tổ hợp tòa nhà chính hợp thành chữ Mục, theo kiểu kiến trúc dinh thự Trung Hoa. Khu dinh thự đá được kết cấu theo 3 lớp cao dần vào trong gồm tiền dinh trung và hạ dinh. Hai góc trong cùng xây 2 lô cốt bằng đá xanh. Toàn bộ khu dinh thự dài 46 mét, ngang 22 mét, cao 10 mét gồm 4 ngang, 6 nhà dọc tất cả đều xây 2 tầng gồm 64 buồng. Tường được trình bằng đất sét. Móng nhà làm bằng đá, bên trong ghép ván, cột kèo bằng gỗ, sàn lát ván gỗ, mái lợp ngói máng, hiên nhà lợp ngói ống trang trí hoa văn chữ “thọ”. Công trình này là tổ hợp giao thoa của nhiều nền văn hóa, nhiều phong cách kiến trúc, trong đó nổi lên sự giao thoa kiến trúc Hoa Nam – Mông (dân tộc Mông) và một chút ít kiến trúc châu Âu. Vật liệu để xây dựng tòa nhà này chủ yếu là gỗ thông đá (gỗ thông mọc trên đá) và đá xanh được khai thác quanh vùng. Ngói trang trí là ngói ống mua từ Trung Quốc. Tòa nhà tốn tới 15 vạn đồng bạc trắng, dựng trong ba năm mới hoàn thành, hầu hết thợ xây dựng là người Hồi vùng Vân Nam (Trung Quốc) và những tốp thợ giỏi nhất người Mông.

Một số dụng cụ sinh hoạt của dân tộc Mông, góc trái dưới là cái chậu rửa chân, rất nhỏ vì trên vùng cao nước rất thiếu thốn, chủ yếu lấy nước từ nguồn nước mưa:

Đây là cái làm ngói của người Mông:

Thông thường khi vào làm việc hoặc tiếp kiến với “Vua Mèo” Vương Chính Đức, các Tổng giáp, Lý trưởng, Mã phài… đến cổng sẽ có người dắt ngựa và mời vào phòng khách uống nước tại hai chiếc bàn, mỗi bàn có tám ghế vuông. Sở dĩ mỗi bàn có tám chiếc ghế vì theo phong tục của người Mông khi chết phải có tám người khiêng:

 

[WildCactus]

Mấy anh chồng sau khi chở hàng hóa và vợ đến chợ, mặc cho vợ sắp đồ, tranh thủ ra nghỉ ngơi:

Quay lại thì hắn đã vệ sinh xong, mình tranh thủ đánh răng rửa mặt luôn. Trời vẫn còn tối, em Duyên nói em ấy thường dậy vào 8 giờ sáng nên không dám gọi em ấy dậy, 2 thằng lượn lờ quanh vùng một tí vừa giết thời gian vừa tham quan luôn, lúc này đã có một ô tô chở hàng dưới xuôi lên đây, chợ bắt đầu đông dần:

Nhà có mái ngói hình hoa anh túc:

 

[WildCactus]

Thiếu nữ Mông đi họp chợ, trang phục của họ rất sặc sỡ:

Có lẽ đây là 2 vợ chồng, 2 người đèo nhau đi chợ bằng xe máy, trên vùng cao họ thường lấy nhau cỡ khoảng tuổi mười mấy thôi:

2 thằng lang thang về lúc đó mới gần 6:30, hắn quyết định gọi em Duyên dậy, mời em đi ăn sáng, em nhận lời cả chợ có vài quán phở nhưng em ấy bảo đừng ăn phở của người dân tộc, có một quán của người kinh góc kia sạch sẽ hơn. Sau khi ăn xong mình có mua cho em một chai nước rửa bát để cảm ơn em ấy đã giúp đỡ cho 2 thằng tá túc đêm qua, uống nước hàn huyên chia tay một lúc và chúng tôi rời Sà Phìn vào lúc gần 7 giờ sáng.

 

[WildCactus]

Cột cờ Lũng Cú

Hôm qua hắn cầm lái suốt để cho mình còn rảnh rang tác nghiệp ảnh ọt, hôm nay mình mới được cầm lái trên cao nguyên đá, ra khỏi Sà Phìn một đoạn là có lối rẽ lên Lũng Cú luôn, trời lúc này sương mù dày đặc, mưa phùn, trên đường có rất nhiều người dân tộc lũ lượt đi họp chợ, chợ phiên hôm nay trùng với ngày lễ 30/4 nên có vẻ họ ăn mặc đẹp hơn, màu sắc sặc sỡ hơn. Cảm giác vừa từ thung lũng đã lên độ cao ngất ngây ngay đã làm mình hơi sờ sợ độ cao khi nhìn xuống vực, phải mất khoảng 2 km thì mới quen dần độ cao. ,mới đầu còn không dám nhìn xuống dưới, chỉ nhìn vào đường đang đi, nhưng tự nhủ mình phải nhìn vào những gì mình sợ thì mới hết sợ được, thi thoảng đến những đoạn đường đẹp thì mình chủ động nhìn xuống dưới thung lũng sâu hoắm, càng nhìn càng thấy quen dần, rồi làm chủ được nó, thung lũng không làm mình sợ nữa. Lúc này đi như người dân tộc rồi, đường lên Lũng Cú dốc khá lớn, có những chỗ đi số 1 mà máy cứ ì ra.

Liếc qua GPS đã thấy gần đến Cột Cờ rồi, trời sương mù dày đặc nên không nhìn thấy cột cờ từ phía xa xa, gần đây có trạm biên phòng và làng bản, nhà trẻ có cả ghế đu quay, chắc được tổ chức nào đó tài trợ rồi. Thêm vài con dốc nữa chúng tôi lên tới cột cờ. Đã đến nơi rồi, cảm giác đặt chân đến cực Bắc của tổ quốc khó tả, tâm lý 2 thằng lúc này phấn khích, đã có 3 cậu thiếu niên dân tộc đang chơi ở đó, chuẩn bị leo lên cột cờ nhưng không biết để đồ ở dưới có an toàn không với mấy cậu choai choai này, hắn gọi cho Duyên hỏi xem có để đồ ở dưới an toàn không, được confirm là OK nên chúng tôi rỡ chân máy ảnh ra và chụp ảnh, chuẩn bị leo lên cột cờ:

Mình bé tí dưới tấm cờ rộng 54m2, tượng trưng cho 54 dân tộc anh em:

Bồng tripod trên vai, hân hoan vì đã trinh phục cực Bắc của tổ quốc:

Hình ảnh Lũng Cú trên GPS:

Thực ra cột cờ chỉ là biểu tượng của cực Bắc nước Việt Nam thôi chứ thực ra còn cách xa cực Bắc khoảng 20km nữa, đi sâu lên trên còn vài cái làng của người dân tộc Lô Lô nữa thì mới tới vành đai biên giới.

Xuống phía dưới chuẩn bị buộc lại đồ đạc để đi về thì mấy em người Mông bắt đầu mè nheo xin tiền “Anh cho 2000 để mua bút”, nghe có vẻ cũng có lý, thế là mình rút tiền ra cho với hy vọng các em mua bút thật, “anh ơi, bọn em có 3 đứa cơ mà”, thế là mình lại phải rút tiền ra cho thêm với những lời rặn là nhớ không được đem tiền chơi bi-a nhé, mua bút chì thôi, lần sau anh đến còn cho chứ nếu hư anh bảo các cô chú đến đây không cho em tiền đâu.

 

[WildCactus]

Chợ Đồng Văn

Chúng tôi rời Lũng Cú lòng đầy mãn nguyện, thảnh thơi khi mục đích chính đã hoàn thành xong, bây giờ chúng tôi sẽ tạt qua Đồng Văn rồi sẽ chinh phục cung Du Già, dự kiến sẽ ăn cơm trưa tại Mèo Vạc.

Đi khoảng nửa tiếng sau chúng tôi tới Đồng Văn, loanh quanh tìm khu phố cổ Đồng Văn, dựng xe trước cửa một quán cafe trong một ngôi nhà cổ, định vào đó làm một cốc cafe vừa kết hợp nghỉ ngơi rồi đi luôn, nhưng những ngôi nhà, kiến trúc cổ ở đây đã lôi cuốn mình đi hết chỗ này đến chỗ khác, chụp và chụp, sao những ngôi nhà ở đây có sức cuốn hút kỳ lạ đối với mình thế nhỉ?! Đến kỳ lạ:

Chợ Đồng Văn, một kiến trúc cổ do người Pháp xây dựng trong khoảng thời gian từ 1925- 1928, sự kết hợp của kiến trúc Mông-Hoa và kiến trúc Ba Rốc của châu Âu đã làm nên một Đồng Văn tuyệt đẹp, là nơi giao thương của đồng bào các dân tộc như: Tày, Nùng, Hán, Mông, Hoa, Dao, Kinh… Chợ họp vào ngày chủ nhật hàng tuần và các ngày lễ, tết trong năm, những dãy cột đá ba bốn người ôm được đục đẽo rất đẹp. Công trình chợ Đồng Văn với kết cấu hình chữ U thật tráng lệ:

 

[WildCactus]

Bán thịt lợn, thịt ngựa:

Quán rượu ngô:

 

[WildCactus]

Và nhiều thứ khác:

Có cả cá tươi nữa, hỏi bà bán cá mới biết cá được nuôi ngay trên Hà Giang

Món thắng cố chợ Đồng Văn cũng không đến nỗi nào, mình cứ tưởng phải khó ăn lắm, món mình ăn thử thực ra là những phần gân và thịt bò luộc lên, họ thái nhỏ cho vào bát và chan nước luộc vào, nếu ai thích ăn mặn thì cho thêm muối, giá 10K/lạng. Món thắng cố nguyên bản phải là thịt ngựa, sau khi bán hết các phần thịt đi thì những phần như ruột, dạ dày… họ sẽ dùng nấu thắng cố, thắng cố chúng tôi ăn thử hôm đó được làm từ thịt bò:

Thắng cố là món ăn đặc trưng truyền thống của người H’mông. Thịt nấu “thắng cố” được chế biến từ thịt bò, thịt trâu, thịt ngựa và thịt lợn. Các bộ phận như: lòng, tim, gan, tiết, thịt, xương được cho vào chảo nước đun nhừ, có thể cho thêm các loại rau. Khi ăn, chảo vẫn để trên bếp đun, ăn đến đâu múc ra bát đến đó.Đây là món ăn thường được làm vào các ngày lễ hội, lễ ăn thề bảo vệ rừng, những ngày có đông người như hội làng, dòng họ, hay ở chợ phiên (Wikipedia)

 

[WildCactus]

Cái đầu bò đang được cạo lông để cho vào nồi thắng cố

Thịt và xương được vớt ra một cái rổ ... "mốc trắng", ở dưới xuôi chắc mình không dám ăn

Bác chủ đang nấu thắng cố

thái...

Ăn thắng cố bằng bát nhựa và muôi gỗ, thực ra gọi là thắng cố chứ mình gọi là “thịt bò luộc có chan canh” thì đúng hơn, mình về nhà mua cân thịt bò về luộc, thái nhỏ rồi chan nước luộc vào, cho tí muối vào gọi là thắng cố ngay :mrgreen:

Một số xe biển Hà Nội cũng lên đây chơi

 

[WildCactus]

Cafe Phố Cổ

Sau khi ăn thắng cố xong, chúng tôi quay lại quán cafe cổ để nghỉ ngơi nhâm nhi cốc cafe, quán này mở ngay trong một ngôi nhà cổ ở Đồng Văn, có lối kiến trúc giống nhà Vương, cũng giếng trời ở giữa, 2 tầng, mái ngói…:

 

[WildCactus]

Tầng trên gác có trải sẵn những tấm đệm để cho khách du lịch thuê, những tấm đệm nằm san sát nhau rất hợp với những nhóm lớn đến thuê ở tập thể

Kệ đá hình hoa anh túc, thường thấy ở các kiến trúc ở Hà Giang

Giếng trời

 

[WildCactus]

Cafe ở đây uống cũng được, không đến nỗi nào, mình cứ nghĩ là tệ lắm, câu chuyện dở dang giữa hắn và anh chủ quán đã cuốn hút tôi, anh kể:”Trước đây ở khu Đồng Văn này có nhiều nhà cổ lắm, nhưng nhà nước mình không có chính sách gì bảo tồn giữ gìn nên người dân đã phá đi xây nhà mới hết rồi, giờ chỉ còn vài cái thôi, tiếc quá, nhà họ bị dột, xuống cấp nên họ cố giữ cũng không được nữa, chỗ đầu kia có một cái nhà cổ mới rỡ để xây mới, tiếc ơi là tiếc, nếu chính sách của nhà nước mà rót xuống đây, quan tâm hơn thì chỉ cần đưa cho họ vài triệu là họ giữ nguyên lại nhà, hoặc chính sách nếu ai muốn xây nhà thì phải đi chỗ khác chẳng hạn, không được phá rỡ nhà cổ thì bây giờ Đồng Văn đẹp biết bao.”

Anh lại kể tiếp:” Bọn em mới sửa lại cái nhà này đấy chứ, sau khi tham khảo rất nhiều em mới quyết định chọn phương án sửa chữa làm sao mà không ảnh hưởng tới nét cổ của ngôi nhà, bọn em chỉ dùng máy doa hết các thanh gỗ thôi chứ không can thiệp vào ngôi nhà, phần nhà vệ sinh em tính mãi mới đưa được cái nhà vệ sinh cơi nới khuất ra sân sau để đảm bảo không nhìn thấy những thứ hiện đại trong không gian này. Các anh ở Hà Nội lên cũng thấy tiếc lắm, tiếc cho Đồng Văn cổ kính. Kiến trúc của nhà này cũng hay lắm, em đơn cử như cái rãnh thoát nước ở sân này chẳng hạn, chỉ một cái lỗ thoát nhỏ thôi mà không bao giờ bị ngập, em cũng chẳng biết nước nó thoát đi đâu nữa nhưng qua những trận mưa lớn thì chưa bao gờ bị ngập cả” lúc này tôi ra ngoài nhìn cái rãnh đó và cửa thoat nước, đúng thật, hay thật:

Rãnh thoat nước được ghép bằng các tấm đá lớn được đục đẽo bằng tay:

“Em trước là dân buôn bạc, nhà em ở dưới thị xã Hà Giang cơ, em chỉ cần nhìn bạc, mài xuống đất và ngửi là biết biết được loại bạc thấp, trung hay cao, nhiều khi còn bịp người dân tộc ấy chứ, có những đồng bạc hoa xòe ngày xưa của Pháp họ cũng đi bán, ngày trước có một chợ chuyên buôn bán vòng bạc, đồ bạc ở phía trên kia nhưng bây giờ không còn nữa, sau này bọn Trung Quốc nó cũng sang mua bạc của người dân tộc, bọn nó khôn lắm, mình không ăn được với nó. Ngày xưa ở trên này hay lắm, buổi sáng sớm khi người dân tộc đi chợ, ánh sáng lấp lánh từ chiếc vòng bạc trên cổ tạo thành những dòng lấp lánh đi từ các ngả trên núi đi xuống trông rất đẹp, thực ra họp chợ cũng không phải đơn thuần chỉ là mua bán mà là một hình thức sinh hoạt văn hóa, người dân đi chợ tiêu hết đồng tiền cuối cùng của một tuần sau đó tuần sau lại kiếm tiếp, phong cách sống giống như người miền Nam ấy, sau khi mua sắm họ ăn thắng cố, mèn mén, uống rượu họ nhảy múa, hát hò, thổi khèn, đến say sỉn nằm la liệt ở chợ ấy, ngày xưa họ chủ yếu là đi ngựa nên ở dưới chợ có các cọc buộc ngựa nhưng giờ họ đi xe máy nên bỏ hết các cọc đó rồi” câu chuyện của anh ấy cuốn hút chúng tôi làm tôi phải thay đổi ý định chỉ ngồi ở quán khoảng 10 phút rồi đi luôn, thôi, mình ở lại nghe anh ấy kể chuyện rồi đi muộn một tí cũng được, lúc này anh lại kể tiếp câu chuyện: “người dân tộc khi say họ thường ngủ nên trên đường em thường thấy hình ảnh chồng say, vợ ngồi che ô cho chồng hàng giờ liền bên đường đợi đến khi chồng tỉnh mới về. Anh em đi xe ô tô phải chú ý khi trời sương mù, nhìn thấy hình đen đen như phân trâu thì phải tránh, đó là cái mũ nồi của người dân tộc, có nhiều trường hợp phọt cả óc lên cây rồi đấy. Nhiều khi người vợ còn cho chồng cầm đuôi ngựa cho ngựa kéo về” lúc này anh ấy cũng mô tả cứ như người say thật, 2 tay vờ cầm lấy đuôi ngựa, 2 chân bước như đang say để làm thêm phần sống động cho câu chuyện “còn vợ lững thững theo sau” anh kể tiếp và những câu chuyện về những dự định của anh về ngôi nhà cổ và về Đồng Văn đã cuốn hút chúng tôi gần 1 giờ đồng hồ, đã đến 12 giờ trưa, chúng tôi quyết định rời Đồng Văn cho kịp lịch trình mặc dù vẫn muốn ở lại thêm 1 giờ nữa, chúng tôi chào anh và hẹn gặp lại vào thời gian tới, ra đi thật lưu luyến, cảm ơn anh đã thổi hồn vào quán cafe của anh, vào Đồng Văn, vào Hà Giang. Anh đã giúp cho chuyến đi của chúng tôi nhiều ý nghĩa hơn.