[Tổng hợp] Kể chuyện Tây Nguyên

Hoa dã quỳ Đơn Dương (Lâm Đồng)​

Đã từ lâu, tôi muốn viết về Tây Nguyên, viết cho chính mình, cho tình cảm của mình với vùng đất cao nguyên này. Tôi viết những gì tôi đã tìm hiểu, cả qua sách, báo, qua mạng và qua những lần lang thang Tây Nguyên. Tôi cũng không biết có hoàn tất được topic không, nhưng cứ viết vậy, gọi là chút chia sẻ.

Tây Nguyên là vùng đất thuộc miền Trung Việt Nam, hiện có năm tỉnh, theo thứ tự từ Bắc vào Nam là Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng. Cách ghi tên như vừa rồi được xem là tên chính thức trong các văn bản hành chính, còn câu chuyện về tên gọi và các tên khác của từng tỉnh, tôi sẽ kể lần lượt sau.

Như những câu chuyện thường kể về các vùng đất, phần đầu tiên là lịch sử ...

 

Tuyến đường sắt Đà Lạt - Phan Rang

Ga Đà Lạt​

Đà Lạt có một nhà ga đẹp, và từng có một tuyến đường sắt độc đáo, đó là tuyến đường sắt Đà Lạt - Phan Rang.

Năm 1900, Toàn quyền Doumer tiến hành khảo sát làm đường sắt từ ga Tháp Chàm của Phan Rang lên Đà Lạt. Khi đó, con đường bộ đã được hoàn tất. Đoàn khảo sát của đại uý Baudesson tiến hành khảo sát trong hai năm 1901-1902, và tiến hành khởi công vào năm 1902 hoặc 1903.

Bản đồ phác thảo đường sắt răng cưa

Bản đồ và độ cao tuyến đường sắt​

Các địa danh tương đương
Arbre Broye - Trạm Hành
Dran - Đơn Dương
Krong Pha - Sông Pha (Krông nghĩa là sông)
Eo Gió - Bellevue - Ngoạn Mục


Năm 1913, đoạn đường từ ga Tháp Chàm đến Tân Mỹ hoàn tất.
Năm 1919, đoạn từ Tân Mỹ đến Krong Pha hoàn tất.
Năm 1928, đoạn từ Krong Pha đến Eo Gió hoàn tất.
Năm 1929, đoạn từ Eo Gió đến Dran hoàn tất.
Năm 1930, đoạn từ Dran đến Trạm Hành hoàn tất.
Năm 1932, đoạn từ Trạm Hành đến Đà Lạt hoàn tất.

Đường sắt tuyến Đà Lạt - Krong Pha là loại hình đường sắt răng cưa (cog) độc đáo trên thế giới. Đó là hệ thống đường ray dạng răng cưa, ngoài hai thanh ray đỡ, ở chính giữa còn có thêm một thanh ray có răng móc như lưỡi cưa, ăn khớp với bánh răng của đầu tầu kéo, để kéo đoàn tàu lên dốc và giữ cho đoàn tàu không bị tuột nhanh khi xuống dốc.

Tuyến này cũng phải làm 5 hầm qua núi.

Đào hầm qua núi (đoạn Krong Pha - Eo Gió)

Công trình sử dụng nhiều lao động người Thượng


Các ảnh tư liệu của Vnafmamn. Tôi sẽ giới thiệu thêm nhiều ảnh quý của Vnafmamn về Đà Lạt trong các bài viết khác.

 

Quá hay bác ơi !

 

Tuyến đường sắt Đà Lạt - Phan Rang

Một số hình ảnh về tuyến đường sắt kỳ công này:

Bạn có thể thấy rãnh thoát nước được đắp bê tông bên phía sườn núi.

Nhà ga Đà Lạt được khởi công năm 1932, do hai kiến trúc sư người Pháp là Moncet và Reveron thiết kế theo phong cách Art-Deco.

Tuyến đường sắt Đà Lạt - Phan Rang cũng như các tuyến khác do Công ty Hỏa xa Pháp CFI khai thác, chính thức khánh thành vào năm 1936.

Vua Bảo Đại và Toàn quyền Đông Dương Gene Robin dự lễ khánh thành

Một đoạn vòng dốc rất gắt

Đoạn Dran - Trạm Hành

 

Tuyến đường sắt Đà Lạt - Phan Rang

Chuyện về những chiếc đầu máy

Năm 1924, CFI mua 7 đầu máy HG 4/4 – trong đó 5 đầu máy do Công ty Thụy sĩ SLM Winterthurand (Schweizerische Lokomotiv - und Maschinenfabrik Esslingen) sản xuất và 2 đầu máy HG 4/4 do Công ty Đức MFE (Maschinenfabrik Esslingen) sản xuất theo nhượng quyền. Khi đưa vào sử dụng giai đoạn 1924 – 1929 tất cả các đầu máy trên mang số hiệu lần lượt từ CFI 40-301 đến CFI 40-307.
Năm 1930, CFI mua 2 đầu máy HG 4/4 đã qua sử dụng của công ty Thụy Sỹ Furka-Oberwald và đưa vào khai thác với số hiệu CFI 40-308 và 40-309.
Đến giai đoạn Nhật chiếm đóng Đông Dương, công ty CFI bị mất 4 đầu máy HG 4/4. Còn lại 5 đầu máy.
Năm 1947, CFI mua 4 đầu máy HG 3/4 đã qua sử dụng cũng của công ty Furka-Oberwald, mang số hiệu CFI 31-201 đến 31-204.
Khi Pháp rút khỏi Đông Dương, CFI còn lại 9 đầu máy và bàn giao cho Hỏa Xa Việt Nam, thuộc chính phủ Việt Nam Cộng Hòa.

Trong thời Việt Nam Cộng Hòa, tuyến đường sắt hoạt động kém hiệu quả dần. Số chuyến giảm dần, do hệ thống đường bộ lên Đà Lạt lúc này đã hoàn thiện. Tuyến Sài Gòn - Đà Lạt qua đèo B'Lao, Phan Thiết - Đà Lạt qua đèo Yabak và Phan Rang - Đà Lạt qua đèo Sông Pha đáp ứng chủ yếu nhu cầu đi lại đến Đà Lạt. Một lý do khác là do chiến sự ngày càng ác liệt.
Năm 1967, tuyến đường sắt này không còn chuyến hàng ngày, bắt đầu hoạt động cầm chừng, đến năm 1968 thì tiếp tục giảm chuyến, ngưng chở hành khách, chủ yếu chỉ còn chở nông sản, than và hàng hóa, đến năm 1972 thì ngưng hoạt động. Năm 1973, ngân sách Việt Nam Cộng Hòa bị cắt giảm mạnh do đồng minh tháo chạy, chính phủ cắt giảm những ngành đang bù lỗ. Tuyến đường sắt này bị xóa sổ. Toàn bộ công nhân ngành đường sắt trong tuyến này bị chuyển đi. Trong 3 năm 1972-1975, các đầu máy và toa tàu bị bỏ hoang ở ga Đà Lạt. Thậm chí, không có người trông coi ga, học viên trường Lữ Gia kiêm trông coi ga Đà Lạt và các đầu máy, toa tàu.
Năm 1975, ngành đường sắt Việt Nam tiếp nhận 7 đầu máy (như vậy đã có 2 đầu máy bị thất lạc trong giai đoạn 1955-1975). Tháng 6/1975, tuyến đường sắt Đà Lạt - Phan Rang lại đưa vào khai thác trở lại, nhưng chỉ được 27 chuyến (có tài liệu nói 7 chuyến) thì ngừng hoạt động vào tháng 8/1975 vì không có khách.

Năm 1990, chính phủ Thụy Sỹ giao cho công ty Dampfbahn Furka-Bergstrecke (DFB) khai thác tuyến đường sắt miền núi Furka ở Thụy Sĩ, trên dãy núi Alps. DFB lấy lại tên cũ của tuyến là Glacier Express, và tìm lại những đầu máy hơi nước HG 3/4. Khi đó, họ được biết toàn bộ các đầu máy HG 3/4 ở châu Âu đã bị phá hủy trong thế chiến thứ hai. Khi tìm lại những tài liệu cũ, họ thấy CFI từng mang những đầu máy HG 3/4 qua Đông Dương.
Ngay trong năm 1990, DFB và đường sắt Thụy Sỹ đến Hà Nội và sau đó là Đà Lạt. Họ bất ngờ khi không những thấy các đầu máy HG 3/4, mà còn thấy cả đầu máy HG 4/4, điều mà họ không ngờ được.
Ngay lập tức, chương trình "Back to Switzerland" được triển khai, với hình thức thanh lý thiết bị hư hỏng, hết khấu hao. Giá bán 7 đầu máy và một vài toa tàu được Đường sắt Việt Nam đưa ra là 1 triệu USD, và cuối cùng chốt giá 650.000 USD. Mức giá này là món hời với Thụy Sỹ, và là nguồn cứu trợ cấp thiết cho đường sắt Việt Nam trong cơn khủng hoảng.

Hình ảnh buổi ký hợp đồng bán thanh lý thiết bị hư hỏng. Với ĐSVN, đó là phế liệu. Với Thụy Sỹ, đó là kho báu.

7 đầu máy được đưa về Đức để sửa chữa, và sau đó đưa vào hoạt động trên tuyến đường sắt Furka.

Sau này, Đường sắt Việt Nam mua của Trung Quốc một đầu máy 131 do Nhật Bản sản xuất, đưa về Đà Lạt để trưng bày. Đầu máy này hiện chạy tuyến Đà Lạt - Trại Mát dài 7km phục vụ khách du lịch.

 

Re: Tuyến đường sắt Đà Lạt - Phan Rang

Hay quá, những thông tín mình mới nghe...Thanks

 

Rất hay, rất kỳ công. Vô cùng cám ơn những người có tâm huyết như em.

 

Re: Tuyến đường sắt Đà Lạt - Phan Rang

Chuyện về những chiếc đầu máy

7 đầu máy được đưa về Đức để sửa chữa, và sau đó đưa vào hoạt động trên tuyến đường sắt Furka.

Sau này, Đường sắt Việt Nam mua của Trung Quốc một đầu máy 131 do Nhật Bản sản xuất, đưa về Đà Lạt để trưng bày. Đầu máy này hiện chạy tuyến Đà Lạt - Trại Mát dài 7km phục vụ khách du lịch.

Bán đồ thiệt mua đồ giả về trưng bày ) về kinh tế thì có vẻ khôn ngoan nhưng về mặt lịch sử thì quá đáng tiếc.

 

Re: Tuyến đường sắt Đà Lạt - Phan Rang

Đoạn Dran - Trạm Hành

Tấm hình này rất đẹp, ngay khúc cua mà đường sắt cặp sát với đường bộ. Tại điểm này, biết bao thế hệ người D'ran đã dừng lại, tất cả cùng ngậm ngùi, bồi hồi nhớ về một thời quá khứ đã xa.




Đầu tiên là những thanh tà vẹt phục vụ đường sắt Bắc Nam, rồi cả những thanh ray và đoạn răng cưa được đưa về các nông trường, nhà máy. Tiếp theo là những chiếc đầu máy, và rồi chứng nhân cuối cùng - chiếc cầu sắt ở D'ran - cũng bị rã thịt mặc cho bao nỗ lực của lãnh đạo và nhân dân Lâm Đồng.

Nơi đã từng có chiếc cầu bắc qua sông
​

Người Pháp đã mất tổng cộng tới 30 năm để hoàn tất 84 cây số đường và người Việt Nam đã phải đổ biết bao xương máu, mồ hôi, cả sự tủi nhục. Trong chiến tranh, từng km đường được gìn giữ; vậy mà, chỉ một cái gật đầu, báu vật trở thành sắt vụn. Ước mơ bị đóng chặt với người này lại mở ra sự hồi sinh cho người khác, nhân dân Thụy Sĩ hẳn rất biết ơn nhà nước ta.

Ga Eo Gió, nơi gắn bánh răng cưa để chuẩn bị lên đèo

Những dòng chữ vẫn rõ nét với thời gian​

Quá khứ bị bán rẻ, giá trị văn hóa không bảo tồn, giờ muốn hồi sinh, câu nói sao quá dễ dàng

​

Hầm chui Eo Gió​

Đã không còn là nỗi đau của người Dalat hay D'ran mà là niềm đau chung của mọi người.

Trụ móng trơ gan cùng tuế nguyệt​

Trăm năm bia đá thì mòn
Ngàn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ.

Lịch sử rất công bằng, sẽ phán xét tất cả những gì của ngày hôm nay.

 

Re: Kon Tum - đơn vị hành chính đầu tiên

Cũng trong thời điểm này, ở phía Bắc Tây Nguyên, người Pháp đã lấy được khu vực người Bana và người Xơ Đăng ở Kon Tum (mở rộng từ vương quốc Sedang) và khu vực miền núi giáp Phú Yên (tương ứng Ayun Pa) ngày nay. Năm 1892, người Pháp đặt tòa đại lý hành chính Kon Tum bên bờ sông Đắk Bla, đây là cơ quan hành chính đầu tiên của người Pháp tại Tây Nguyên. Kon Tum cũng là đơn vị hành chính đầu tiên của Tây Nguyên, cấp đại lý hành chính (tương đương huyện - thị xã), thuộc tỉnh Bình Định.
Theo tiếng Bana, Kon nghĩa là làng, Tum nghĩa là hồ, đây là ngôi làng ở bên hồ gần sông Đắk Bla. Hiện nay tại thành phố Kon Tum vẫn còn dấu vết của làng này.

Dòng sông Đắk Bla

Hi

bạn cho phép mình góp vài hình về dòng sông chảy ngược Đắk Bla với nhé..Thanks

url=https://flic.kr/p/xWALZE]

[/url]Picture 041 by Quoc Canh Banh, trên Flickr
url=https://flic.kr/p/xhcGAh]

[/url]Picture 040 by Quoc Canh Banh, trên Flickr
Picture 039 by Quoc Canh Banh, trên Flickr
Picture 038 by Quoc Canh Banh, trên Flickr
url=https://flic.kr/p/xhcGUo]

[/url]Picture 037 by Quoc Canh Banh, trên Flickr
url=https://flic.kr/p/yee5ZK]

[/url]Picture 036 by Quoc Canh Banh, trên Flickr

 

Hoa dã quỳ Tây Nguyên

Nghĩ đến loài của hoa Tây Nguyên, tôi nghĩ đến hoa dã quỳ. Tuy nhiên, hoa dã quỳ không phải loài hoa bản địa, mà mới chỉ xuất hiện ở Tây Nguyên hơn một thế kỷ. Câu chuyện sự tích hoa dã quỳ mà các hướng dẫn viên kể về chuyện tình chàng K'lang với nàng H'linh nào đó có lẽ do chính dân làm du lịch chế ra, chứ không phải của người Tây Nguyên.

Hoa dã quỳ còn có tên là cúc quỳ, quỳ dại, sơn quỳ, là loài hoa thuộc họ cúc, phân bổ ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Danh pháp hai phần là Tithonia diversifolia. Hoa dã quỳ được xem là hoa bản địa của Trung Mỹ, đặc biệt là Mexico.
Hoa dã quỳ được người Pháp đưa vào Việt Nam, trồng tại các đồn điền ở Lâm Đồng, để làm phân xanh cho các vườn cà phê, cao su. Thân cây chứa nhiều chất P, Ca, Mg nên làm phân hữu cơ khá tốt. Nhờ hạt dễ phát tán, cây dễ mọc, sức sống mạnh mẽ và hợp với đất Tây Nguyên nên loài hoa này nhanh chóng lan ra, chiếm lĩnh các nơi hoang dại khắp Tây Nguyên. Người Pháp cũng đưa hoa dã quỳ trồng tại một số nơi Bắc Trung Bộ, vùng núi và trung du phía Bắc.
Cũng giống như nhiều loài hoa thuộc họ cúc, dã quỳ có một số dược tính. Chế phẩm được dùng trong chữa bệnh về gan, cũng như bàng quang. Khi dùng ngoài da, có tác dụng chữa nấm, ghẻ.

Khi những mùa mưa đã ngớt, cái nắng đầu đông về trên phố núi là hoa dã quỳ bắt đầu nở rộ, báo hiệu mùa đông đến, mùa khô bắt đầu. Đầu tháng 11 hàng năm, khi đến tiết Lập đông chính là mùa đẹp nhất của hoa dã quỳ.
Hoa dã quỳ rất phổ biến ở các tỉnh Tây Nguyên, nhưng ở Lâm Đồng là nhiều nhất. Trong Lễ hội hoa đầu tiên của Đà Lạt vào năm 2005, hoa dã quỳ được chọn là hoa biểu tượng của lễ hội.